Biden yönetiminin 2015 İran Nükleer Anlaşması’nı yeniden başlatmasıyla beraber, dünyanın sorunlu bir bölümünde diplomasi ile yeniden bağlantı kurmak için bir fırsat ufukta görünüyor. Bu niyet Suriye’deki son eylemlerle tehlikeye atılsa bile, ABD-İran ilişkilerinin uzun vadeli çıkarları için artık bu tür provokasyonların yapılmaması zorunludur. Dolaylı yoldan iki taraftan da destekli milis savaşlarından çıkabilmekten Basra Körfezi’ndeki ticareti normalleştirmeye kadar, önce İran’la ilişki kurmak için diplomasi kullanma gerekliliği Washington, DC’deki birçok kişi için daha belirgin hale geliyor. Nükleer anlaşmayı yeniden kurmanın ilk getirilerine ek olarak, dikkate alınması gereken şey, ABD-İran ilişkileri düzgün bir şekilde normalleştiğinde Avrasya boyunca açılacak uzun vadeli jeopolitik fırsatlardır.
İran, Avrasya güç siyasetinin genel bağlantı noktası içinde muazzam bir potansiyele sahip bir konuma sahiptir. 80 milyondan fazla insan, Hazar’ın enerji merkezini okyanusa bağlı Basra Körfezi’ne doğrudan bağlayan savunulabilir bir platoda yaşıyor. Arazi, dış saldırılara karşı fazlasıyla savunulabilir. İran aynı zamanda şu anda temel, ekonomik açıdan etkili işçiler arasında demografik bir patlama yaşıyor. Ülke oldukça kentleşmiş ve sağlam ve büyüyen bir okuryazarlık oranına sahip. Nominal GSYİH, yurtdışından getirilen yaptırımların uyguladığı muazzam miktardaki uluslararası diplomatik ve ekonomik izolasyona rağmen, dünyadaki ilk otuzun alt ucunda dolaşıyor. Soru, İran ekonomisinin nasıl serbest görüneceği ve uluslararası pazara tam erişim izni verileceği oluyor.
ABD’li politikacılar için bu bir endişe gibi görünebilir, ancak dış politika ortodoksiden kopmak isteyenler için bir fırsattır. En iyi senaryoda bile İran, Çin, Rusya veya Hindistan ölçeğinde gelecekteki küresel bir güç değildir. Bununla birlikte yaptığı şey, bu ülkeler arasında önemli bir potansiyel alanı işgal etmek ve hepsinden son derece bağımsız bir eğilim oluşturmaktır. Amerika Birleşik Devletleri’ndeki siyasetçiler açıkça büyük bir güç rekabeti duruşuna doğru ilerleyen söylemleriyle, daha normalleşmiş ve başarılı bir İran’ın, bir ittifakın gelecekte Avrasya kara kütlesine hakim olmasını engellemede kritik bir siper görevi görebileceğini düşünmeye değer görüyor. Bu ancak İran’ın pozisyonunun, dış saldırılardan veya ekonomik ablukadan korunması için daha güçlü uluslara güvenmek zorunda kalmayacak kadar güvenli olmasıyla yapılabilir.
Suriye, komşu rakiplerinin desteklediği bir isyanla yüzleştikçe Moskova’ya daha bağımlı hale geliyor, daha küçük ülkeleri yaptırımlar ve saldırgan bir duruşla zorunluluk haline getirmenin tehlikelerini gösteriyor. İran, rejim değişikliği veya daha fazla ekonomik boğulma konusunda başka bir uyumlu çabayla karşılaşırsa, kendisini benzer bir konumda bulabilir ve Pekin veya Moskova’dan yardım isteyebilir, bağımsızlığını azaltabilir ve ABD’ye rakip güçlerin etkisini artırabilir. Nitekim, Rusya ve İran, Suriye’de halihazırda sözde rakipler, ortak düşmanları ama o ülkede farklı genel hedefleri paylaşıyorlar.
Uluslararası siyaset sahnesinde daha normalleşmiş bir İran, bölgesel bir dengeleyici olarak kilit bir rol oynayacaktır ve her zaman sadece ABD’ye karşı değil, tüm büyük güçler karşısında özerkliğini en üst düzeye çıkarmaya çalışacaktır. İran petrol endüstrisine doğrudan yabancı yatırım hakkı için rekabet eden çok sayıda ülkenin, bölgesel olarak güçlü savunma kabiliyetleriyle birleşmesiyle, Tahran, basit bir gerçek için aşırı hırslı güçler tarafından kolay büyük güç genişlemesine alternatifler sunabilecek konumda olacaktır: Özerkliğini maksimize etmek için bu tür çabalara karşı denge sağlamak da bunlardan biri. Dahası, ABD-Türkiye ilişkilerinin giderek kötüleşmesi bölgede tek başına ayakta duracak kadar güçlü Washington’la diplomatik bir bağlantıya sahip birden fazla bağımsız fikirli orta menzilli güce sahip olmanın bilgeliğini gösteriyor.
ABD’li siyasetçiler daha fazla askeri müdahaleye ihtiyaç duymadan diplomatik güçte bir artış için uzun vadeli seçeneklerini en üst düzeye çıkarmak istiyorlarsa, İran Nükleer Anlaşması’nın yeniden başlatılmasının yalnızca Washington’un Tahran’la ilişkilerinin yeni bir aşamanın başlangıcı olabileceğini düşünmek akıllıca olacaktır. İran’ın ABD jeostratejistlerinin uzun süredir devam eden hedefine katkıda bulunan bir rol oynadığı yer: Avrasya süper kıtasına hakim olan büyük bir gücün veya ittifak ağının önlenmesidir. Önümüzdeki yol zor olabilir ve henüz pek çok zorluğun üstesinden gelinmesi gerekmese de, küresel hegemonya arayışında sürekli müdahalecilikten şüphelenenler ve diplomasi için yeni yaklaşımlar arayanlara uzun vadeli bir İran-ABD ilişkilerini normalleştirmeye çalışmak pekala zaman ayırmaya değer olabilir. Tam diplomatik angajman lehine mevcut askeri eylemleri durdurmak, bunu gerçekleştirmenin tek yoludur.
(Christopher Mott)
Okumuş olduğunuz analiz National Interest‘te yayınlanmış olup Türkçe’ye Malum Medya tarafından tercüme edilerek aktarılmıştır.
Christopher Mott, ABD Dışişleri Bakanlığı-Savunma Öncelikleri’nde bir araştırmacı ve The Formless Empire: A Short History of Diplomacy and Warfare in Central Asia kitabının yazarıdır.
